शतकोटींच्या काळातले बांधकाम विरुद्ध आजचा बाजारू जग: काय टिकतं आणि काय केवळ विकलं जातं?
मुंबई | रिपोर्टिंग
“तुमच्या आजी-आजोबांचे फर्निचर शंभर वर्षं टिकायचं… पण आज घेतलेलं फर्निचर पाच वर्षंही टिकत नाही!” — ही वाक्यं केवळ नॉस्टॅल्जियाची नाहीत, तर बदलत्या बांधकाम संस्कृतीचं वास्तव आहेत. बाजारात सध्या ज्या वस्तू मिळतात त्या ‘टिकण्यासाठी’ नाही, तर ‘विकण्यासाठी’ बनवल्या जात आहेत.
हे फक्त फर्निचरच नाही, तर घरे, पूल, रस्ते आणि अगदी ऐतिहासिक वारशांपासूनही दूर जात आहे.
शिवकाळातलं अजरामर बांधकाम
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेले किल्ले हे ‘टिकावूपणाचं’ सर्वोच्च उदाहरण आहेत. रायगड, सिंधुदुर्ग, पन्हाळा, विजयदुर्ग — हे सर्व किल्ले आजही ताठ मानेने उभे आहेत.
- रायगड किल्ला: 1,737 पायऱ्या, मजबूत तटबंदी आणि शेकडो वर्षांची इतिहास साक्ष देणारी वास्तू.
- सिंधुदुर्ग: समुद्रात बांधलेला, 30 फूट उंच भिंती असलेला अभेद्य किल्ला.
- पन्हाळा: मोठी धान्यकोठारे, शत्रूला महिने महिने झेलणारी व्यवस्था.
या सर्व बांधकामांत टिकावूपण, पर्यावरणाशी सुसंगतता आणि युद्धातील रणनीती लक्षात घेऊन रचना केली गेली होती.
एल्फिन्स्टन ब्रिज: 125 वर्षांनंतर नवा अवतार
मुंबईतील एल्फिन्स्टन ब्रिज, जो ब्रिटिश काळात बांधला गेला, तब्बल 125 वर्षे सेवा देऊन आता नवनिर्मितीसाठी पाडण्यात येणार आहे. त्याच्या जागी दुहेरी स्तराचा पूल तयार होणार आहे.
परंतु प्रश्न राहतो: नवीन पूल 125 वर्षं टिकेल का?
जुनं घर VS नवं फ्लॅट
जुन्या घरांमध्ये जाड भिंती, मोठ्या खिडक्या, उंच छतं आणि नैसर्गिक हवामानाशी सुसंगत रचना असायची.
आजच्या फ्लॅट्समध्ये मात्र फक्त ब्रोशरमधील चकाचकतेवर भर. पातळ भिंती, डिझायनर लाइट्स, परंतु टिकावूपणा नाही.
फर्निचरची गोष्ट
आजी-आजोबांच्या काळातील फर्निचर – सागवान, शिसव यांसारख्या मजबूत लाकडांपासून बनवलेले – आजही उपयोगात आहे. पण आज विकत घेतलेलं MDF, particle board फर्निचर 3-5 वर्षांतच नादुरुस्त होतं.
सामाजिक माध्यमांवरील चर्चा
@HeritageLover: “आजच्या इमारतींमध्ये आत्मा नाहीये. जुन्या वास्तूंमध्ये संस्कृती, टिकावूपणा आणि शिस्त होती.”
@DesignHistorian: “वास्तुशास्त्र विसरून फक्त लुक्सवर भर दिला जातोय. म्हणूनच आजच्या इमारती उष्णतेत कुजतात, तर किल्ले सूर्यप्रकाशातही ताठ मानेने उभे असतात.”
सारांश: बांधावं म्हणजे केवळ उभं करणं नव्हे, तर टिकवणं
आज आपण ‘फास्ट-फूड’ संस्कृतीसारख्या वस्तूंमध्ये अडकलेलो आहोत — वेगाने बनवलेलं, लवकर विकलेलं आणि पटकन खराब होणारं. पण कधी काळी वस्तू “उभ्या राहण्यासाठी” बनवल्या जात. आज त्या “सोल्ड आउट” होण्यासाठी बनवल्या जातात.
म्हणूनच — तुमचं घर, तुमचं फर्निचर, तुमचं शहर आणि तुमचं वारसास्थान… टिकावूपणावर प्रेम करा. विक्रीपेक्षा मूल्य महत्त्वाचं ठेवा.
आपण काय निवडणार? जे केवळ खरेदी करता येतं… की जे पिढ्यानपिढ्या टिकतं?