मराठी भाषा ही भारतातील एक समृद्ध आणि अभिमानास्पद भाषा आहे. या भाषेच्या संवर्धनासाठी आणि गौरवासाठी दोन महत्त्वाचे दिवस साजरे केले जातात – २७ फेब्रुवारी, मराठी भाषा गौरव दिन आणि १ मे, मराठी राजभाषा दिन. या दोन्ही दिवसांचे ऐतिहासिक महत्त्व काय आहे, त्यामागील पार्श्वभूमी कोणती आहे आणि मराठी भाषेच्या विकासात यांचे योगदान काय आहे, याचा सविस्तर आढावा घेऊया.
२७ फेब्रुवारी – मराठी भाषा गौरव दिन
२७ फेब्रुवारी हा दिवस प्रसिद्ध मराठी कवी कुसुमाग्रज (वि. वा. शिरवाडकर) यांच्या जयंतीनिमित्त मराठी भाषा गौरव दिन म्हणून साजरा केला जातो. कुसुमाग्रज हे मराठी साहित्यातील एक अजरामर व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांनी कविता, नाटकं, कादंबऱ्या आणि लघुकथांमधून मराठी भाषेची श्रीमंती मोठ्या ताकदीने मांडली.
कुसुमाग्रज यांचे योगदान:
• कुसुमाग्रज यांनी “विश्वास” या कादंबरीच्या माध्यमातून साहित्यिक कारकीर्द सुरू केली.
• त्यांचे “नटसम्राट” हे नाटक मराठी रंगभूमीवरील अजरामर कलाकृती आहे.
• १९७४ साली त्यांना “ज्ञानपीठ पुरस्कार” मिळाला, हा सन्मान मिळवणारे ते मराठीतील दुसरे साहित्यिक होते.
• त्यांनी भाषेच्या समृद्धीसाठी आणि सांस्कृतिक जतनासाठी महत्वपूर्ण योगदान दिले.
साजरा करण्याची परंपरा:
या दिवशी महाराष्ट्रभर मराठी भाषा जतन आणि संवर्धनाचे विविध उपक्रम राबवले जातात. शाळा, महाविद्यालये, साहित्यसंस्था, तसेच सरकारी आणि खासगी संस्थांमध्ये मराठी साहित्य, भाषा, काव्यवाचन, वक्तृत्व स्पर्धा आणि चर्चासत्रांचे आयोजन केले जाते.
१ मे – मराठी राजभाषा दिन
मराठीला राज्यभाषेचा दर्जा कसा मिळाला?
१ मे १९६० रोजी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाली. महाराष्ट्र आणि गुजरात ही संयुक्त महाराष्ट्राच्या विभाजनानंतर वेगवेगळी राज्ये झाली. महाराष्ट्रात प्रमुख भाषा मराठी असल्याने, मराठीला राज्यभाषेचा दर्जा मिळाला.
१ मे हा दिवस केवळ महाराष्ट्र दिन म्हणूनच नव्हे, तर मराठी राजभाषा दिन म्हणूनही साजरा केला जातो. याचा उद्देश मराठी भाषेच्या संवर्धनासाठी, तिच्या शासकीय वापरास प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि जनतेमध्ये तिच्याबद्दल अभिमान निर्माण करण्यासाठी करण्यात आला आहे.
मराठी राजभाषेचे संवर्धनासाठीच्या उपक्रम:
• महाराष्ट्र शासनाने “मराठी भाषा विभाग” स्थापन केला आहे, जो राजकीय, प्रशासकीय आणि शैक्षणिक पातळीवर मराठीचा वापर वाढवण्यासाठी कार्यरत आहे.
• सरकारी कामकाजात आणि दैनंदिन व्यवहारात मराठीचा अधिकाधिक वापर व्हावा यासाठी विविध उपक्रम राबवले जातात.
• मराठी भाषेच्या संवर्धनासाठी मराठी भाषा गौरव दिन आणि राजभाषा दिनाचे औचित्य साधून विविध स्पर्धा, परिसंवाद आणि साहित्यिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
मराठी भाषेच्या समोरच्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी उपाय:
मराठी भाषा आज अनेक आव्हानांना सामोरी जात आहे. इंग्रजीच्या वाढत्या प्रभावामुळे शालेय आणि व्यावसायिक जीवनात मराठीचा वापर कमी होत आहे. त्यावर उपाय म्हणून –
• शालेय स्तरावरूनच विद्यार्थ्यांना मराठीच्या महत्त्वाची जाणीव करून द्यावी.
• शासकीय कार्यालयांमध्ये मराठीतून व्यवहार अनिवार्य करावा.
• मराठी प्रकाशनांना आणि डिजिटल माध्यमांना अधिकाधिक प्रोत्साहन द्यावे.
मराठी भाषा केवळ संवादाचे साधन नसून, ती आपली संस्कृती आणि अस्मितेचा अभिमान आहे. २७ फेब्रुवारी आणि १ मे हे दिवस केवळ औपचारिकतेपुरते न राहता, मराठी भाषेच्या प्रचार आणि प्रसारासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावले पाहिजे. भाषेच्या जतनासाठी आणि पुढच्या पिढीपर्यंत तिचा ठसा उमटवण्यासाठी प्रत्येक मराठी माणसाने आपल्या दैनंदिन जीवनात अधिकाधिक मराठीचा वापर करावा.
“मराठी भाषा टिकली तरच महाराष्ट्र टिकेल!”